Zorg, veiligheid en welzijn en collectieve weerbaarheid
De meest directe implicatie van collectieve weerbaarheid is dat bewoners een geëigende rol op zich nemen. Het vereist dat bewoners een gemeenschap vormen met vergelijkbare normen en waarden (sociale cohesie), waarvan een belangrijk deel (ca. 20%) bereid is om iets te doen met wijkbewoners voor een gezamenlijk goed. Deze combinatie heeft een grote collectieve weerbaarheid tot gevolg, dat sterk samenhangt met welzijn, leefbaarheid en veiligheid in de wijk.
Onderdelen van iedere wijkaanpak, ongeacht het onmiddellijk doel, moeten bijdragen aan deze sociale beweging. Gemeente en andere partners moeten niet veronderstellen dat buurtbewoners graag de gemeente helpen bij hun projecten. Gezamenlijke uitvoering betekent dat alle partijen iets nodig hebben van elkaar en elkaar iets kunnen bieden. Hieronder staan de behoeftes en kracht in algemene zin beschreven in een rolverdeling.
Rolverdeling
De gemeente is verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid. Gemeentelijke handhaving en toezicht valt direct onder de burgemeester. Over de politie heeft de burgemeester gezag (niet alle, een deel ligt bij de regioburgemeester). Overige partijen staan verder op afstand en gaat het meer om het coördineren of regisseren van partijen (jeugd, openbare ruimte, verkeer etc.). Bij die coördinerende rol past dat ze zorgen dat partijen ‘hun ding’ kunnen doen zonder dat ze overladen worden met papierwerk, alles zelf moeten organiseren en voor alle activiteiten uitdrukkelijke goedkeuring moeten krijgen. De gemeente faciliteert door ruimte te maken en te ondersteunen bij de organisatie waar nodig. Gemeente heeft vooral draagvlak en cohesie in de wijk nodig, omdat deze de sleutel zijn tot gezonde en leefbare wijken.
Politie en handhaving hebben een voornamelijk repressieve rol. Zij hebben extra bevoegdheden om repressieve middelen te gebruiken. Ze komen doorgaans in beeld als het spannend wordt, maar hebben dan ‘in vredestijd’ wel contact gemaakt met bewoners. Idealiter worden deze diensten ingeroepen door bewoners die in acute problemen zitten en een ‘sterke arm’ nodig hebben. De politie en handhaving hebben informatie nodig: kort en bondig over een ernstig probleem waarbij hun interventie van maximale toegevoegde waarde is.
Bewoners houden gezamenlijk toezicht op hun buurt. Daarbij is hun rol voornamelijk sociaal: ze oefenen positieve sociale controle uit en bewegen elkaar en anderen om de buurt fijn te maken en te houden. Essentieel bij het uitvoeren van deze rol is onderling vertrouwen. Vertrouwen dat iemand ‘goed volk’ is. Je bent niet noodzakelijkerwijs vrienden, maar weet over en weer dat men elkaar het goede wenst. Buurtbewoners zijn onverslaanbaar in getal en lokale kennis bij het houden van toezicht. Ze hebben steun nodig bij organisatie, contacten met relevante partners en papierwerk.
Juist in wijken waar collectieve weerbaarheid het hardst nodig is, ontbreekt het (Lub en De Leeuw, 2019). Wanneer er sprake is van ondermijnende invloeden van criminaliteit, heeft dit grote impact op mensen die toezicht houden. Ze voelen zich niet gesteund – waarschijnlijk tegengewerkt of geïntimideerd – in hun poging iets positiefs te doen voor de buurt. De overheid moet een duidelijke boodschap afgeven dat dit verkeerd is. Daarbij kan helpen dat mensen die wél iets positiefs doen voor de buurt, worden ondersteund en bijgestaan in hun activiteiten. Ook voorlichting over wát te melden en hoe samen te werken helpen hierbij.
Zorg en veiligheid: meer collectief dan overheid
De conclusie van deze reeks blogs is dat er een andere manier van organiseren en werken nodig is om zorg en veiligheid in de wijk te borgen. Niet meer denken vanuit verschillende organisaties, maar opgavegericht en bottom-up. Bij een wijkaanpak komt daar bij dat de gemeenschappen die bijdragen aan de eindresultaten, eerst nog geworven en georganiseerd moeten worden.
Niemand zei ooit dat het makkelijk was of vanzelf ging. De resultaten zijn er wel naar.
Neem voor meer informatie contact op met de auteur van Platform OOV via:
Tel nr. : 0345 – 638 090
E-mail: Contact@platformoov.nl
Auteur
(BMC)
Lucien Stöpler ontwikkelde als ambtenaar en als externe de afgelopen 7 jaar een wijkaanpak in samenwerking met honderden verschillende bewoners en alle groottes en soorten wijken. De werkwijze Collectieve weerbaarheid die hierbij centraal in staat is stevig gestoeld in zowel wetenschap als de praktijk en zorgt nog dagelijks voor meer vertrouwde en aangename buurten, zonder daarbij een groter beroep te doen op gemeente of politie. Lucien is gefascineerd door de capaciteit van personen om samen te werken aan gemeenschappelijke doelen en de kracht die deze samenwerking uitoefent op hun gedeelde omgeving.
In 2020 ontving hij van het ministerie van Binnenlandse Zaken de opdracht om zijn ervaringen te beschrijven en toetsen in het veld, wat resulteerde in een publicatie met resultaten en impactanalyses. In 2021 werd deze aanpak onderdeel van het onderdeel burgerparticipatie en eigen kracht van de wijkaanpak.
Sinds 2022 werkt Lucien voor BMC adviseurs en laat hij dagelijks gemeenten kennismaken met de participatieve vorm van beleidmaken en –realiseren.